Ο τελευταίος χρησμός της Πυθίας Νικάνδρας ήταν:
Έστ ήμαρ ότε Φοίβος
πάλιν ελεύσεται
και ες αει έσεται!
Μετάφραση
Θα έρθει μέρα που ο Απόλλων
Θα έρθει πάλι
Και θα μείνει για πάντα.
Αναμφίβολα ο Απόλλων είναι ο ελληνικότερος των θεών. Όπως πολύ σωστά επισημαίνουν σύγχρονοι μελετητές της ελληνικής θρησκείας,
τούτος ο θεός αντιπροσωπεύει τη νέα έκφραση θρησκευτικής γνώσης για τον κόσμο και την ανθρώπινη ύπαρξη, πράγματα πέρα για πέρα ελληνικά και ανεπανάληπτα. Ο Απόλλων είναι ο όμορφος, ο ευγενικός θεός του φωτός και του ήλιου. Η προσωνυμία Φοίβος (ο «φωτεινός») εκφράζει αυτή την πτυχή του χαρακτήρα του. Επιπλέον, η γνώση, η αλήθεια, η δικαιοσύνη και η αγνότητα βρίσκονται κάτω από την προστασία του. Δεν θα αποτελούσε υπερβολή, αν λέγαμε πως η πνευματική δύναμη, που ο Απόλλων ενσαρκώνει, είναι το θεμέλιο του δυτικού πολιτισμού.
Η λατρεία του Απόλλωνα, απαντά σε ολόκληρο τον ελληνόφωνο κόσμο: από τη Σικελία στη Δύση μέχρι τον Φάση ποταμό στον Εύξεινο Πόντο. Στον θεό αυτό ανήκουν οι πρώτοι ναοί και τα λατρευτικά αγάλματα, και από τον θεό αυτόν προέρχονται τα θεοφορικά ονόματα Απολλώνιος, Απολλόδωρος, Απολλοφάνης κ.ά.
Από τα τεμένη του Απόλλωνα το σπουδαιότερο είναι οι Δελφοί – το «κέντρο του κόσμου», ο «ομφαλός της γης». Στους Δελφούς χαράχτηκε η περιβόητη ρήση «Γνώθι σεαυτόν», το ανώτατο απολλώνιο δίδαγμα. Για πολλούς αιώνες τούτο το δελφικό μαντείο είναι η ζωτική δύναμη ολόκληρου του Ελληνισμού.Ο Απόλλωνας είναι ο Θεός του φωτός, ο Θεός της μαντικής τέχνης και των οραμάτων, της μουσικής, των τραγουδιών και της ποίησης (προστάτης των καλών τεχνών), ο αιώνιος έφηβος. Ακόμη είναι ο Θεός της θεραπείας αλλά επειδή πολύ συχνά στην αρχαία Ελλάδα όποιος είναι ικανός για το καλύτερο, είναι ικανός και για το χειρότερο, ο Απόλλωνας είναι ο θεός της πανούκλας και των αρρωστιών.
Ο Απόλλωνας ή πολύ συχνά ονομαζόμενος με το γνωστότερο προσωνύμιο του, Φοίβος, είναι ο δίδυμος αδελφός της Θεάς Άρτεμης. Πατέρας του είναι ο Δίας και μητέρα του η Λητώ μία εκ των τιτάνων που η σεμνότητα και η μετριοφροσύνη την αντιπροσώπευαν πλήρως. Για πολλούς η Λητώ αντιπροσωπεύει το σκοτάδι κατ’ άλλους πάλι το φως της ημέρας. Ο Δίας σε μία από τις πολλές απιστίες του στην Ήρα, ερωτεύτηκε την Λητώ και έσμιξε μαζί της. Μην μπορώντας η Ήρα να τιμωρήσει τον άπιστο σύζυγό της, στράφηκε στη Λητώ μην αφήνοντάς την να γεννήσει. Η Λητώ, ετοιμόγεννη γυρνούσε από μέρος σε μέρος ψάχνοντας τον κατάλληλο τόπο για να φέρει στο φως τα παιδιά της, όμως καμία γη δεν την φιλοξενούσε από τον φόβο για την οργή της Ήρας που θα έπεφτε πάνω της. Ύστερά από καιρό, βρέθηκε το κατάλληλο μέρος για την Λητώ, ήταν ένα πλεούμενο ξερονήσι το οποίο φανέρωσε ο Ποσειδώνας, και το οποίο δεν φοβόταν την οργή της Ήρας. Το νησί ήταν άγονο και δεν προσφερόταν ούτε για καλλιέργεια, ούτε για κτηνοτροφική δραστηριότητα, έτσι δεν είχε να χάσει τίποτα όταν η οργή της βασίλισσας των Θεών θα έπεφτε πάνω του. Το όνομά του αρχικά ήταν Ορτυγία και σήμαινε γη των ορτυκιών στη συνέχεια όμως μετά την γέννηση του Απόλλωνα και αφού ο Θεός το στερέωσε με τέσσερις πασσάλους στο βυθό, το ονόμασε Δήλο (Φωτεινό). Το μέρος είχε βρεθεί για την γέννηση των θεών, παρόλα αυτά όμως η Λητώ δεν μπορούσε να γεννήσει τους θεούς, αφού η Ήρα, κράταγε στον Όλυμπο την Ειλειθυία, την θεά των αίσιων τοκετών. Η Δήμητρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη έσπευσαν σε βοήθεια της σπαράζουσας τιτάνιδας όμως ήταν αδύνατο να γεννήσει η Λητώ παρά την παρουσία τους, χωρίς την συγκατάθεση της Ήρας. Τότε οι θεές έστειλαν την Ίριδα στην Ήρα για να την πείσει, προσφέροντάς της και ένα περίτεχνο περιδέραιο κατασκευασμένο από τον Ήφαιστο. Η Ήρα το δέχτηκε και ηρέμισε, αφήνοντας την Ειλειθυία να πάει στη Δήλο. Μετά από την τεράστια ταλαιπωρία της η Λητώ κατάφερε να γέννηση, πρώτα την Άρτεμη και μετά τον Απόλλωνα.
Χαρακτηριστικό της γέννησης του Απόλλωνα, εκτός της μεγάλης ταλαιπωρίας της μητέρας του, ήταν ότι δεν βύζαξε καθώς αμέσως η Θέμιδα έσταξε στο στόμα του μερικές σταγόνες από νέκταρ και αμβροσία και το βρέφος άρχισε να μεγαλώνει με εκπληκτικό ρυθμό. Μέσα σε λίγη ώρα πήρε την οριστική του μορφή, μία πανέμορφη όψη και έγινε ο Θεός που αντάξιός του σε ομορφιά δεν υπήρχε. Δικαίως οι θεές τον χάζευαν να κάνει τα πρώτα του βήματα πάνω στο νησί, το οποίο άφησε σε λίγο ταξιδεύοντας για τον Όλυμπο όπου στήθηκε μεγάλη γιορτή για χάρη του, στην οποία έπαιζε την λύρα που μόλις του είχε χαρίσει ο πατέρας του και δεν την αποχωρίστηκε ποτέ. Ένα από τα κατορθώματα του Απόλλωνα ήταν ότι κατάφερε να σκοτώσει στους Δελφούς, τον Δράκοντα Πύθωνα. Το τέρας αυτό είχε δέκα χέρια και τέσσερα μάτια και κυνηγούσε την Λητώ μην αφήνοντας την να γεννήσει. Αφού γέννησε πήγε στους Δελφούς και εκεί κατάστρεφε τα πάντα και σκότωνε τους ανθρώπους. Αφού το σκότωσε ο Απόλλωνας, για να τον τιμήσουν οι κάτοικοι, έχτισαν μαντείο προς τιμή του και θέσπισαν τα Πύθια (αγώνες προς τιμή του Απόλλωνα). Το μαντείο αυτό ήταν το σημαντικότερο της αρχαιότητας και σε αυτό κατέφευγαν από όλη την Ελλάδα όσοι αναζητούσαν κάποιο χρησμό. Εκεί, η Πυθία καθήμενη πάνω στον ιερό τρίποδα και μασώντας φύλλα δάφνης έδινε τους διφορούμενους χρησμούς της. Χωρίς αμφιβολία ο Απόλλωνας είναι ο πιο όμορφος σε θεούς και ανθρώπους. Το υπέροχο σώμα του, το καλογυμνασμένο, αρμονικό, άτριχο κορμί του και τα πάρα πολύ όμορφα χαρακτηριστικά του προσώπου του, με τα γαλανά του μάτια και τις μικρές ξανθές του μπούκλες θα τα ζήλευε ο καθένας. Παρόλα αυτά όμως, παρά την ομορφιά του, δεν έχει τις ερωτικές επιτυχίες που αναμένουμε. Οι γυναίκες όχι μόνο δεν γοητεύονται από τον Θεό αλλά τρέχουν μακριά του μη θέλοντας να έρθουν σε επαφή μαζί του. Έτσι όταν ερωτεύτηκε την Δάφνη, την κόρη του θεού ποταμού Πηνειού της Θεσσαλίας αυτή έτρεχε μακριά στο δάσος μη θέλοντας να τον
παντρευτεί. Πέρασαν μερόνυχτα με τον Θεό να την κυνηγάει και να καταφέρνει τελικά να την πλησιάσει αρκετά, όμως τότε η Νύμφη παρακάλεσε τον πατέρα της να την σώσει και εκείνος την λυπήθηκε κα την μεταμόρφωσε στο ομώνυμο φυτό. Βλέποντάς την ο Απόλλωνας τότε απογοητευμένος και απαρηγόρητος που δεν κατάφερε να ενωθεί μαζί της, αγκάλιασε το δέντρο που κάποτε ήταν το σώμα της κοπέλας, έκοψε ένα κλαδί με φύλλα της που κάποτε ήταν τα μαλλιά της και το φόρεσε στο κεφάλι του ορκιζόμενος πως έκτοτε θα την είχε πάντα μαζί του και η Δάφνη έγινε το ιερό του δέντρο. Ακόμη ένα παράδειγμα ανεπιτυχούς έρωτα του θεού, είναι ο έρωτάς του με την Κασσάνδρα, την κόρης του βασιλιά της Τροίας Πριάμου. Ο Θεός ερωτεύτηκε την νεαρή βασιλοπούλα, όμως και αυτή αρνήθηκε τον έρωτά του. Τότε για να την πείσει, της υποσχέθηκε πως θα της χάριζε την ικανότητα της μαντείας. Η Κασσάνδρα ενέδωσε τελικά στον Θεό όμως απογοητεύτηκε πολύ από την συνεύρεση μαζί του και τον έδιωξε. Τότε ο Απόλλωνας θυμωμένος που μια κοινή θνητή τόλμησε να τον υποτιμήσει, σεβόμενος όμως και την υπόσχεση που της είχε δώσει, της παραχώρησε μεν την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον, όμως την έκανε έτσι ώστε κανείς να μην την πιστεύει.
Τέλος ένας ακόμη χαρακτηριστικός μύθος που όπως και οι υπόλοιποι έτσι και αυτός φανερώνει μεταξύ άλλων ότι δεν αρκεί να είσαι ο ομορφότερος αλλά πρέπει να είσαι ο κατάλληλος, είναι ο έρωτας του Φοίβου για την Μάρπησσα, την βασιλοπούλα της Αιτωλίας. Την κοπέλα διεκδίκησε ο Θεός με έναν θνητό, τον Ίδα, τον οποίο και πολέμησε. Ο Δίας όμως με έναν κεραυνό του τους χώρισε και ο Μάρπησσα έπρεπε να διαλέξει. Ο Απόλλωνας της υποσχέθηκε πως θα της ήταν για
πάντα πιστός και η ζωή δίπλα σε έναν θεό θα ήταν ονειρική, η Μάρπησσα όμως, φοβούμενη πως όταν τα χρόνια θα περνούσαν και η ομορφιά και τα νιάτα της θα χανόντουσαν ο Απόλλωνας θα την εγκατέλειπε, διάλεξε τον θνητό Ίδα. Εκτός όμως από γυναίκες, ο Θεός αγάπησε και άντρες, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον έρωτά του για τον Υάκινθο, έναν πολύ όμορφο θνητό. Παίζοντας όμως μαζί του με τον δίσκο μία μέρα, ο Ζέφυρος, ο άνεμος που ζήλευε τον Απόλλωνα, παρέσυρε τον δίσκο του και σκότωσε τον θνητό. Απαρηγόρητος ο Απόλλωνας τον μεταμόρφωσε στο γνωστό λουλούδι για να μείνει αθάνατο για πάντα έτσι το όνομά του.
Ο Απόλλωνας δύο φορές, αφού του αφαιρέθηκαν από τον Δία οι θεϊκές του δυνάμεις, διατάχθηκε από τον πατέρα του να υπηρετήσει ως δούλος σε κάποιον θνητό. Και τις δύο φορές ο Φοίβος υπηρέτησε ο βοσκός σε κάποιο κοπάδι γι’ αυτό θεωρείται και ποιμένας θεός. Η πρώτη φορά ήταν όταν υπηρέτησε τον βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα επειδή συνωμότησε με την Ήρα, την Αθηνά και τον Ποσειδώνα για να πάρουν την εξουσία από τον Δία. Ο Λαομέδωντας, στο τέλος αρνήθηκε να
πληρώσει τον Απόλλωνα για τις υπηρεσίες του λέγοντας του μάλιστα, όταν ο θεός διαμαρτυρήθηκε, πως θα του έκοβε τα αυτιά και θα τον πουλούσε ως δούλο. Όταν ο χρόνος πέρασε και ο θεός ξαναπέκτησε τις θεϊκές του δυνάμεις τον τιμώρησε στέλνοντας φονικό λοιμό στην Τροία θερίζοντας την χώρα για έξι μήνες. Η δεύτερη φορά που υπηρέτησε θνητό ο Θεός ήταν όταν, επειδή ο Δίας κεραυνοβόλησε τον γιο του Απόλλωνα τον Ασκληπιό όταν ο τελευταίος έχοντας προοδεύσει πάρα πολύ στην ιατρική του τέχνη που και μπορούσε να ανάσταινε μέχρι και νεκρούς, ο Φοίβος τόξευε πάνω από τον ουρανό τους Κύκλωπες που χάρισαν στον πατέρα του τον φονικό κεραυνό. Τότε ο Δίας αφαιρώντας ξανά τις δυνάμεις του γιου του τον έστειλε στις Φέρρες της Θεσσαλίας, στον βασιλιά Άδμητο. Ο Άδμητος αντικρίζοντας την εξαίσια μορφή του Απόλλωνα αντιλήφθηκε αμέσως την θεϊκή του υπόσταση και του πρόσφερε τον θρόνο του όμως ο Φοίβος του φανέρωσε πως ήτα θέλημα του πατέρα του να μπει στην υπηρεσία του. Ευχαριστημένος από την συμπεριφορά του Άδμητου ο Απόλλωνας, τον αντάμειψε για την ευγένεια και τους καλούς του τρόπους χαρίζοντας την ευημερία στο παλάτι και στην χώρα του, η οποία έγινε ιδιαίτερα καρποφόρα με συγκομιδή δύο φορές το χρόνο ενώ οι αγελάδες τους γεννούσαν δύο μοσχάρια τη φορά.
Σημείωση:
Υπάρχει μια παράδοση, που λέει πως στη χώρα των Υπερβορείων ένας ιερός κήπος ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα, καθώς και κάποια λατρεία του θεού, με το ιερατείο στην απόλυτη δικαιοδοσία της οικογένειας των Βορείων. Οι πληροφορίες, που έχουμε, για τον κήπο έρχονται από ένα απόσπασμα τραγωδίας του Σοφοκλή, όπου ο ποιητής μιλά για την αρπαγή της παρθένας Ορείθυιας από τον θεό του Βορείου Ανέμου και τη μεταφορά της μακριά, στην απώτρεη άκρη της γης και του ορανού, στον κήπο του Απόλλωνα. Οι σχετικοί στίχοι της εν λόγω τραγωδίας του Σοφοκλή, όπως εμφανίζονται στον Στράβωνα (7.3), δείχνουν τον Απόλλωνα να είναι Υπερβόρειος θεός με το ιερό του μέσα σ’ έναν κήπο.
