ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΝΑΥΣΙΝΟΟΣ
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ Α’ ΤΟΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΤΟΜΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΩΓΥΓΙΑΣ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΤΑΓΕΙΡΙΤΗ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΕ ΑΠΛΟΥΣΤΕΥΜΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΕΤΑ ΑΠΟ 200 ΧΡΟΝΙΑ …. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΑΝΟΗΣΗ
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΜΙΧΑΗΛ ΗΡΑΚΛΗΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΙΔΗΣ
«…Καὶ οὕτως, ὦ Γλαύκων, μῦθος ἐσώθη, καὶ οὐκ ἀπώλετο…»
Πλάτων Πολιτεία 621Β
«…καὶ καθάπερ οἱ μαθηματικοὶ τὴν ἶριν ἔμφασιν εἶναι τοῦ ἡλίου λέγουσι ποικιλλομένην τῇ πρὸς τὸ νέφος ἀναχωρήσει τῆς ὄψεως, οὕτως ὁ μῦθος ἐνταῦθα λόγου τινὸς ἔμφασίς ἐστιν ἀνακλῶντος ἐπ’ ἄλλα τὴν διάνοιαν…»
Πλούταρχος, Περί Ίσιδος και Οσίριδος 359A
Οι μύθοι έχουν αποτελέσει θαυμάσιο θέμα αριστουργημάτων της λογοτεχνίας, της γλυπτικής, της ζωγραφικής, της μουσικής, του θεάτρου και γενικά των καλών τεχνών. Η πολιτιστική τους αξία είναι αναντίρρητη. Αν όμως αντιμετωπίζονται σαν απλά παραμύθια με δράκους και στοιχειά, εξακολου- θούν να έχουν αξία; Ή μένουμε σε ένα απλό ηθικό δίδαγμα, που προβάλλει μέσα από μια συναρπαστική πλοκή και περιγραφή, τη μάχη του καλού με το κακό;
Το περιεχόμενο, η δομή τους, ο ρόλος και η ερμηνεία τους συγκροτούν ένα πολυσύνθετο αντικείμενο μελέτης και έρευνας. Η αναζήτηση της λειτουργικής τους σημασίας στην κοινωνία, στην πολιτική, στη φιλοσοφική σκέψη, στην εξέλιξη του ανθρώπου, ξεπερνά τα όρια των εργαλείων του συμβατικού λογικού συνειρμού. Η φράση «…ἀνακλῶντος ἐπ’ ἄλλα την διάνοιαν…» μας προειδοποιεί ότι είναι έργο που απαιτεί εγρήγορση και διορατικότητα.
Αξία του Μύθου και οι αναβαθμοί προσέγγισής του
«…Καὶ οὕτως, ὦ Γλαύκων, μῦθος ἐσώθη, καὶ οὐκ ἀπώλετο, καὶ ἡμᾶς ἂν σώσειεν, ἂν πειθώμεθα αὐτῷ, καὶ τὸν τῆς Λήθης ποταμὸν εὖ δια- βησόμεθα…» [Και έτσι Γλαύκωνα, διασώθηκε ο μύθος, και δεν χάθηκε· και μπο- ρεί να σώσει και εμάς, αν τον πιστέψουμε. Τότε και τον ποταμό της Λήθης θα διαβούμε καλά…]
Στο τελευταίο βιβλίο της Πολιτείας, ο Πλάτων περιγράφει τον γνωστό μύθο του Ηρός του Παμφύλου και κλείνοντας το έργο του επικαλείται τη δύ- ναμη σωτηρίας του μύθου. Η έκφραση είναι αρκετά αινιγματική, ιδιαίτερα όταν εκφέρεται από τα χείλη του Σωκράτη, ο οποίος θεωρείται κατά συνθή- κην ο κατ’ εξοχήν εκφραστής του ορθού λόγου. Η απήχηση και ο λυτρωτικός ρόλος του μύθου αφορούν, βέβαια, στην ανθρώπινη ψυχή που είναι σε θέση να διαβεί τον χρόνο και να ταξιδέψει με τα φτερά του μύθου.
Μυθολογία είναι μύθος και λόγος. Η λέξη μύθος παράγεται από το μύω, σιωπώ, κλείνω τα μάτια και τα αυτιά και περνάω στον τόπο της σιωπής, των μυστηρίων. Με τον λόγο εκδηλώνεται, φανερώνεται, συλλαμβάνει και προ- σπαθεί να εκφράσει τί συμβαίνει σε αυτό το μυστικό τοπίο.
Η Μυθολογία ιστιοδρομεί στο μεταίχμιο του Λόγου και της Ειμαρμένης, του υπερβατικού λόγου και του επιμερισμένου συλλογισμού που έχει να αντι- μετωπίζει τη ζωή και τις Μοίρες.
Ο μύθος μεταφέρει δονήσεις συγκινητικές, πνευματοψυχικές που οδηγούν σε ανώτερο νου. Η κατανόηση και ερμηνεία των μύθων σημαίνει υπέρβαση του πεπρωμένου των Μοιρών, της μητέρας τους Αδράστειας, υπέρβαση της μη διά- κρισης του αληθούς από το επίπλαστο, του θνητοῦ από το αθάνατο, της δοξα- σίας από τη γνώση. Πρέπει να διακρίνουμε τί είναι πνευματικό, τί ψυχικό και τί σωματικό. Aυτό λέγεται εύκολα, αλλά η διάγνωση είναι δύσκολη. Γι’ αυτό και πολλοί δεν γνωρίζουν τί είναι η ψυχή και δεν ασχολούνται με αυτήν.
Έτσι παρουσιάσθηκε ο μύθος. Μέσα του περιέχονται αλήθειες που ενυ- πάρχουν στις δονήσεις της ψυχής. Για να εννοηθεί ο μύθος πρέπει ο μελετητής του να συντονισθεί με τις δονήσεις της ψυχής εκείνων που δημιούργησαν τον μύθο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Περί Ίσιδος και Οσίριδος [359 Α], ο Πλού- ταρχος απευθυνόμενος στην ιέρεια Κλέα τής εφιστά την προσοχή στην πλοκή των μύθων, γιατί οι ποιητές και οι λογογράφοι επεκτείνουν και υφαίνουν διηγήσεις και παθήματα από τη φαντασία τους. Οπότε, όπως οι μαθηματικοί λέγουν ότι η Ίριδα είναι εικόνα του ήλιου με ανταύγεια της όψης του, όταν κρύβεται από τα σύννεφα, έτσι κι εδώ ο μύθος είναι έμφαση του λόγου που κατευθύνει τη διάνοια σε άλλα.
«…καὶ καθάπερ οἱ μαθηματικοὶ τὴν ἶριν ἔμφασιν εἶναι τοῦ ἡλίου λέγουσι ποικιλλομένην τῇ πρὸς τὸ νέφος ἀναχωρήσει τῆς ὄψεως, οὕτως ὁ μῦθος ἐνταῦθα λόγου τινὸς ἔμφασίς ἐστιν ἀνακλῶντος ἐπ’ ἄλλα τὴν διάνοιαν…»
Μέσα στην πλοκή του μύθου διαφυλάσσεται γνώση και είναι ίσως δυσκο- λότερο να ενθέσει ο μυθογράφος την αλήθεια μέσα στον μύθο παρά να βγά- λουμε την αλήθεια από τον μύθο. Πρέπει να γνωρίζεις την τέχνη της υποβο- λής στο νου μιας αλήθειας, που να τη φανερώνει κάποιος κατάλληλα φτιαγ- μένος μύθος.
Λησμονιά του μύθου, όπως επισημαίνει στο παραπάνω απόσπασμα ο Πλάτων, σημαίνει και απώλεια της σημαινομένης αλήθειας. Αδυναμία να ανακαλύψουμε αυτό που λανθάνει, κρύβεται, ξεχνιέται, αλήθεια από το α και λήθη που με τη σειρά του παράγεται από το λανθάνω.
Στην αρχαία Ελλάδα η γλώσσα της μύησης ήταν εκτός των άλλων και μια γλώσσα γρίφων. Ο μύθος δεν είναι απλώς για μυημένους, για εκείνους που ήδη γνωρίζουν. Είναι από μόνος του μια μύηση, το εφαλτήριο για να γνωρίσει κανείς έναν άλλο κόσμο. Οι εικόνες των μύθων είναι υπαινιγμοί μιας πραγ- ματικότητας διαφορετικής από αυτήν που αντιλαμβανόμαστε. Οι γρίφοι εί- ναι εξαιρετικά παραπλανητικοί, ενθαρρύνουν την επιθυμία μας για γρήγορες απαντήσεις, βγάζουν από μέσα μας το χειρότερο αλλά και το καλύτερο. Είναι σαν κάτοπτρα. Αν θέλουμε να δούμε μόνον αυτά που θα θέλαμε, τότε αυτά θα μας δείξουν. Αν έχουμε έλλειψη διαύγειας τότε η οδός δεν οδηγεί στην αλή- θεια. Αν αντέχουμε να κοιτάζουμε χωρίς να ξέρουμε ακόμη τί είναι αυτό που κοιτάζουμε, τότε θα μας αποκαλυφθεί αυτό που η θεά θέλει να δούμε.
Εδώ πρέπει να γίνει μια σαφής διάκριση, ανάμεσα στη δόξα και στη γνώμη. Ο Παρμενίδης στο ποίημά του Περί Φύσεως, [αποσπ. 4, 5], όπου με τις φορά- δες του Ήλιου αντικρίζει τη θεά που θα του αποκαλύψει την αλήθεια, κατα- γράφει τη διάκριση αυτή, ακούγοντάς την να του λέγει:
«Εἰ δ ́ ἄγ ́ ἐγὼν ἐρέω, κόμισαι δὲ σὺ μῦθον ἀκούσας, αἵπερ ὁδοὶ μοῦναι διζήσιός εἰσι νοῆσαι· ἡ μὲν ὅπως ἔστιν τε καὶ ὡς οὐκ ἔστι μὴ εἶναι, Πειθοῦς ἐστι κέλευθος – Ἀληθείῃ γὰρ ὀπηδεῖ -,
ἡ δ ́ ὡς οὐκ ἔστιν τε καὶ ὡς χρεών ἐστι μὴ εἶναι, τὴν δή τοι φράζω παναπευθέα ἔμμεν ἀταρπόν· οὔτε γὰρ ἂν γνοίης τό γε μὴ ἐὸν – οὐ γὰρ ἀνυστόν – οὔτε φράσαις·
… τὸ γὰρ αὐτὸ νοεῖν ἐστίν τε καὶ εἶναι.»
[Εγώ θα μιλήσω και από σένα εξαρτάται να μεταφέρεις τα λόγια μου αφού τα ακούσεις. Αυτό που θα σου πω είναι ποιές οδοί έρευ- νας υπάρχουν για τη σκέψη. Η μία οδός, ότι είναι, και δεν είναι δυνατόν να μην είναι, είναι η οδός της Πειθούς γιατί η Πειθώ εί- ναι η ακόλουθος της Αλήθειας. Κι όσο για την άλλη, ότι δεν εί- ναι, και είναι αναγκαίο να μην είναι αυτή, μπορώ να σου πω, εί- ναι ένα μονοπάτι από το οποίο κανένα νέο δεν επιστρέφει. Γιατί δεν υπάρχει τρόπος να μπορείς να αναγνωρίσεις αυτό που δεν εί- ναι –αδύνατον να διανύσεις αυτό το μονοπάτι- ή να πεις ο,τιδή- ποτε γι’ αυτό.
Μέσα από αυτήν την αντιφατικότητα και τους γρίφους μεταδιδόταν η γνώση για την επικοινωνία ορατού και αόρατου κόσμου, μέσα από τους πανάρχαιους θεσμούς των Μυστηρίων που συναντάμε στους μεγάλους πολι- τισμούς της αρχαιότητας: της Αιγύπτου, της Ελλάδας και της Ινδίας. Γνώση που περιβαλλόταν από πέπλα μυστικότητας και όρκους σιωπής.
Από τις γνώσεις αυτές σε εμάς σήμερα έχουν φτάσει κάποια κείμενα, παραδόσεις και μύθοι. Για να προσεγγίσει όμως ένας σημερινός ερευνητής πρέπει να αποσφραγίσει τον μύθο με πολλαπλά κλειδιά ερμηνείας. Διαφορετικά, θα τον αντιλαμβάνεται σαν ένα απλό παραμύθι.
Πρέπει να προσλαμβάνει τις υποστάσεις των όντων πέρα από την εξωτε- ρική, φυσική τους ερμηνεία, να αγγίζει αυτό που είθισται να περιγράφεται ως μεταφυσικό. Όπως, επίσης, και να διερευνά τον ρόλο των Μαθηματικών, της θεωρίας των αριθμών, για την κατανόηση της ιεράρχησης των όντων. Η Ελ- ληνική Μυθολογία μας δίδει μια κλίμακα: Ποσειδών – Νηρεύς – Νύμφες. Και η χρήση του νερού υπενθυμίζει τη σύνδεση με τον καθαρμό των μυστηριακών τελετών. Άρα πρέπει να είναι σε θέση να διαισθάνεται και τη σημαντική των λέξεων. Να αντιλαμβάνεται τις προόδους της επιστήμης στις σχέσεις μικρό- κοσμου και μακρόκοσμου. Ακόμη και τις βιολογικές μορφές της ζωής που με τις κλιμακώσεις τους δίνουν ενέργεια – ζωή.Καθώς και τη γεωμετρική απει- κόνιση των αριθμών στον υλικό κόσμο, τις συμβολικές μορφοπλασίες ή εικό- νες που γεννούν οι ιδέες που επιγειώνονται μέσω της τέχνης.
Τότε δεν θα αναζητήσει μια απλουστευμένη ιστορικότητα στον μύθο, το παρελθόν, το μέλλον και το παρόν θα κληθούν να συλλειτουργήσουν.
Θα πρέπει να αναζητήσουμε την Ευρώπη όπως ο Kάδμος, που θα φτά- σει στα μυστήρια της Σαμοθράκης και θα βρει αντί της Eυρώπης την Aρμονία, την εναρμόνιση. Και χρειάζεται κίνητρο, ψυχική ενέργεια. Tί θα γινόταν το 1821 αν δεν υπήρχε το στοιχείο της έξαρσης, του ενθουσιασμού, της ιερής μανίας; Xωρίς ενθουσιασμό δεν μπορείς να έχεις ιερή έμπνευση και να προβείς σε δημιουργικό έργο, πώς αλλιώς η επίκληση θα εφελκύσει, ώστε ο άν- θρωπος να συνδεθεί με τις πρωτοπηγές, με τα αρχέτυπα;
Ο κατάλληλος λόγος, οι κατάλληλες λέξεις συνιστούν έλξη – εφέλκυση. Τότε βρίσκουμε την πηγή της Μνημοσύνης και οι κόρες της, οι εννέα Μούσες, μας συνδέουν με τη μοναδικότητα της Μουσικής της ιερής μανίας. Ποιοί θα πιουν όμως από αυτό νερό; Οι περισσότεροι από εμάς «.. καὶ τὸν τῆς Λήθης ποταμὸν εὖ διαβησόμεθα…». Παρά το ότι λοιπόν η λήθη είναι συνώνυμη με την άγνοια, υπάρχει και εδώ ένα χάρισμα. Η Λήθη είναι κόρη της Έριδος και έχει κόρες τις Χάριτες. Έχει αδελφούς τον Θάνατο και τον Ύπνο. Υπάρχει πηγή και ποταμός της Λήθης στον άλλο κόσμο, όπου όλες οι ψυχές ως μέλισσες πίνουν παραποτάμια από το νερό, ώστε να λησμονήσουν και τα καλά και τα κακά που έχουν πράξει κατά τη γήινη διαβίωσή τους.
ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΕΚΠΟΜΠΗ ΑΠΟ ΤΟ YOUTUBE
