Ποια είναι τα άγνωστα και άκρως σημαντικά στοιχεία για τη Δήλο;
Πολλά τα ερωτήματα: Γιατί o Δαρείος απαγόρευσε στον ναύαρχό του Δάτη να εισβάλει στη Δήλο; Γιατί ορίστηκε η απαγόρευση να γεννιέται ή να πεθαίνει κανείς στη Δήλο;
Τι σημαίνει άραγε ο όρος «δήλοι» και τι αναφέρει γι’ αυτόν η Παλιά Διαθήκη; Πώς και γιατί οι ανασκαφές έδειξαν ότι πριν λατρευτεί o Απόλλωνας, η Δήλος ήταν τόπος λατρείας της Άρτεμης, γεγονός που μαρτυρά μια συνέχεια στη λατρεία της μεγάλης προελληνικής γυναικείας θεότητας, η οποία περιθωριοποιήθηκε με την επικράτηση της λατρείας του Απόλλωνα; Διαβάστε το κείμενο που ακολουθεί!.
Τι σημαίνει άραγε ο όρος «δήλοι» και τι αναφέρει γι’ αυτόν η Παλιά Διαθήκη; Πώς και γιατί οι ανασκαφές έδειξαν ότι πριν λατρευτεί o Απόλλωνας, η Δήλος ήταν τόπος λατρείας της Άρτεμης, γεγονός που μαρτυρά μια συνέχεια στη λατρεία της μεγάλης προελληνικής γυναικείας θεότητας, η οποία περιθωριοποιήθηκε με την επικράτηση της λατρείας του Απόλλωνα; Διαβάστε το κείμενο που ακολουθεί!.
Ο χάρτης της Ελλάδος και με γαλάζιο σημάδι το νησί της Δήλου.
Η ΔΗΛΟΣ, όπως όλοι γνωρίζουν, είναι ένα ολοφώτεινο μικρό (μέγιστο μήκος 6 χλμ., μέγιστο πλάτος 1,3 χλμ.) άγονο νησί, που βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο των Κυκλάδων (6 μίλια από τη Μύκονο). Ο παράλιος ομώνυμος οικισμός (14 κάτ., υπάλληλοι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας) υπάγεται διοικητικά στον δήμο Μυκόνου του νομού Κυκλάδων. Πάντως, στο νησί απαγορεύεται η παραμονή επισκεπτών μετά τη δύση του Ήλιου.
Στη Δήλο, σύμφωνα με τη μυθολογία, γεννήθηκε ο Απόλλωνας. Στην αρχαιότητα, το νησί υπήρξε λατρευτικό κέντρο μεγάλης σημασίας. Από τη λατρεία του Απόλλωνα αλλά και άλλων θεοτήτων σώζονται σπουδαία δείγματα, καθώς και μαρτυρίες του σημαντικού ρόλου που διαδραμάτισε η Δήλος στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδας.
Το ψηλότερο σημείο της Δήλου (112 μ.) είναι ο Κύνθος, το ιερό όρος στα Α της στενής πεδιάδας, όπου εκτεινόταν η αρχαία πόλη και το ιερό του Απόλλωνα. Άλλοι μικρότεροι λόφοι ορίζουν την πεδιάδα από τα B και τα Ν. Οι ακτές, που είναι διαβρωμένες από τη θάλασσα και γι’ αυτό αφιλόξενες, έχουν δύο μικρά λιμάνια στη δυτική πλευρά: το αρχαίο, στο οποίο αποβιβάζονται και σήμερα οι επισκέπτες, και τους Φούρνους. Υπάρχουν ακόμα δύο μικροί όρμοι, η Γούρνα ΒΑ και ο Σκαρδανάς ΒΔ. Ένας χείμαρρος, ο Ινωπός, που ξεκινά από τη δυτική άκρη του Κύνθου, σχηματίζει ένα έλος, που στην αρχαιότητα αποτελούσε την «Ιερά Λίμνη» της Δ. Η βλάστηση είναι αραιή και αποτελείται από χαμηλούς θάμνους· από επιγραφές, όμως, προκύπτει πως στην αρχαιότητα υπήρχαν ελιές, συκιές, αμπέλια, κήποι και, μέσα στο τέμενος, ολόκληρο άλσος. Σήμερα στον χώρο του ιερού υπάρχει μόνο ένας φοίνικας, τον οποίο φύτεψαν οι αρχαιολόγοι που έκαναν τις ανασκαφές τον 19ο αι.
Στη Δήλο, σύμφωνα με τη μυθολογία, γεννήθηκε ο Απόλλωνας. Στην αρχαιότητα, το νησί υπήρξε λατρευτικό κέντρο μεγάλης σημασίας. Από τη λατρεία του Απόλλωνα αλλά και άλλων θεοτήτων σώζονται σπουδαία δείγματα, καθώς και μαρτυρίες του σημαντικού ρόλου που διαδραμάτισε η Δήλος στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδας.
Το ψηλότερο σημείο της Δήλου (112 μ.) είναι ο Κύνθος, το ιερό όρος στα Α της στενής πεδιάδας, όπου εκτεινόταν η αρχαία πόλη και το ιερό του Απόλλωνα. Άλλοι μικρότεροι λόφοι ορίζουν την πεδιάδα από τα B και τα Ν. Οι ακτές, που είναι διαβρωμένες από τη θάλασσα και γι’ αυτό αφιλόξενες, έχουν δύο μικρά λιμάνια στη δυτική πλευρά: το αρχαίο, στο οποίο αποβιβάζονται και σήμερα οι επισκέπτες, και τους Φούρνους. Υπάρχουν ακόμα δύο μικροί όρμοι, η Γούρνα ΒΑ και ο Σκαρδανάς ΒΔ. Ένας χείμαρρος, ο Ινωπός, που ξεκινά από τη δυτική άκρη του Κύνθου, σχηματίζει ένα έλος, που στην αρχαιότητα αποτελούσε την «Ιερά Λίμνη» της Δ. Η βλάστηση είναι αραιή και αποτελείται από χαμηλούς θάμνους· από επιγραφές, όμως, προκύπτει πως στην αρχαιότητα υπήρχαν ελιές, συκιές, αμπέλια, κήποι και, μέσα στο τέμενος, ολόκληρο άλσος. Σήμερα στον χώρο του ιερού υπάρχει μόνο ένας φοίνικας, τον οποίο φύτεψαν οι αρχαιολόγοι που έκαναν τις ανασκαφές τον 19ο αι.
Λίγα λόγια για τη Μυθολογία και την Ιστορία.
Η σημαντική θέση της Δήλου, λόγω της ασφάλειας που παρείχε σε όσους ταξίδευαν μεταξύ Μικράς Ασίας, Χίου, Σάμου και κυρίως Ελλάδας, προσέλκυσε κατοίκους ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ. Αρχικά πρέπει να χρησίμευε ως σταθμός και αργότερα για μόνιμη εγκατάσταση ψαράδων, ναυτικών αλλά και πειρατών.
Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στον Κύνθο, γεγονός που μαρτυρά ότι τα παράλια του νησιού δεν ήταν ασφαλή. Ο πρώτος οικισμός (περίπου δώδεκα καλύβες) ιδρύθηκε από ναυτικούς από τη Μικρά Ασία, ίσως Κάρες, κατά τη μαρτυρία του Θουκυδίδη.
Μέχρι τον 14o αι. π.Χ. η Δ. ήταν άσημη, γιατί το έδαφός της δεν προσφερόταν για ανάπτυξη οικισμού. Από την εποχή αυτή όμως άρχισε η εγκατάσταση κατοίκων στην παραλία και στη θέση του κατοπινού ιερού οικοδομήθηκαν κάποια λατρευτικά κτίρια, άγνωστο ποιας θεότητας· εικάζεται ότι και εκεί, όπως και αλλού στη Μυκηναϊκή Ελλάδα, λατρευόταν η μεγάλη γυναικεία θεότητα της γονιμότητας.
Οι ανασκαφές έδειξαν ότι πριν λατρευτεί o Απόλλωνας, η Δήλος ήταν τόπος λατρείας της Άρτεμης, γεγονός που μαρτυρά μια συνέχεια στη λατρεία της μεγάλης προελληνικής γυναικείας θεότητας, η οποία περιθωριοποιήθηκε με την επικράτηση της λατρείας του Απόλλωνα. Στοιχείο επιβίωσης της παλιάς γυναικείας θεότητας είναι και η λατρεία της Λητούς αλλά και των Υπερβόρειων Παρθένων, τις οποίες η ελληνική μυθολογία υποβίβασε σε ιέρειες της Άρτεμης.
Η εικόνα της Δ. άλλαξε ριζικά στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ., με την εγκατάσταση των Ιώνων στο Αιγαίο. Μαζί με τους Ίωνες θα πρέπει να μεταφέρθηκε, από τη Μικρά Ασία, και η λατρεία του Απόλλωνα, του οποίου η μορφή κυριάρχησε στις γυναικείες θεότητες του νησιού και μετέβαλε τη Δήλο σε λατρευτικό κέντρο τεράστιας σημασίας. Έκφραση αυτής της αλλαγής αλλά και των αγώνων που έγιναν για την επικράτηση της απολλώνιας λατρείας πρέπει να αποτελούν τα γεγονότα που αναφέρονται στον λατρευτικό μύθο του Απόλλωνα της Δήλου, σχετικά με τη ζηλοτυπία της Ήρας για τη Λητώ, τη μητέρα του θεού και της Άρτεμης.
Κατά την κυρίαρχη εκδοχή αυτού του μύθου, όπως δίνεται στο πρώτο μέρος του ομηρικού Ύμνου στον Απόλλωνα (περίπου 700 π.Χ.), η Δ., που πλανιόταν στα κύματα, ήταν ο μόνος τόπος που δέχτηκε –όταν όλοι την έδιωχναν επειδή φοβούνταν τη ζήλια της Ήρας– την κυριευμένη από τους πόνους του τοκετού και κυνηγημένη από την Ήρα, Λητώ, για να γεννήσει εκεί. Σε αντάλλαγμα, η Λητώ είχε υποσχεθεί στη Δήλο ότι ο θεός που θα γεννιόταν από την ένωσή της με τον Δία δεν θα περιφρονούσε την άγονη γη του νησιού.
Μόλις η Λητώ, με τη βοήθεια της Ειλειθυίας και όλων των θεών που είχαν συγκεντρωθεί εκεί, εκτός από την Ήρα φυσικά, έφερε στον κόσμο τον Απόλλωνα, τα πάντα στη Δήλο πλημμύρισαν χρυσό φως και o τόπος γέμισε λουλούδια.
Άλλες εκδοχές του μύθου αναφέρουν πως o ίδιος ο Δίας παρακολούθησε τη γέννηση του Απόλλωνα από την κορυφή του Κύνθου και ότι τα πρώτα δώρα στον Φοίβο τα έφεραν νέοι και νέες από τον τόπο της ευλάβειας και της ευδαιμονίας, τη χώρα των Υπερβορείων, όπου έμενε o Απόλλωνας τους χειμερινούς μήνες.
Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στον Κύνθο, γεγονός που μαρτυρά ότι τα παράλια του νησιού δεν ήταν ασφαλή. Ο πρώτος οικισμός (περίπου δώδεκα καλύβες) ιδρύθηκε από ναυτικούς από τη Μικρά Ασία, ίσως Κάρες, κατά τη μαρτυρία του Θουκυδίδη.
Μέχρι τον 14o αι. π.Χ. η Δ. ήταν άσημη, γιατί το έδαφός της δεν προσφερόταν για ανάπτυξη οικισμού. Από την εποχή αυτή όμως άρχισε η εγκατάσταση κατοίκων στην παραλία και στη θέση του κατοπινού ιερού οικοδομήθηκαν κάποια λατρευτικά κτίρια, άγνωστο ποιας θεότητας· εικάζεται ότι και εκεί, όπως και αλλού στη Μυκηναϊκή Ελλάδα, λατρευόταν η μεγάλη γυναικεία θεότητα της γονιμότητας.
Οι ανασκαφές έδειξαν ότι πριν λατρευτεί o Απόλλωνας, η Δήλος ήταν τόπος λατρείας της Άρτεμης, γεγονός που μαρτυρά μια συνέχεια στη λατρεία της μεγάλης προελληνικής γυναικείας θεότητας, η οποία περιθωριοποιήθηκε με την επικράτηση της λατρείας του Απόλλωνα. Στοιχείο επιβίωσης της παλιάς γυναικείας θεότητας είναι και η λατρεία της Λητούς αλλά και των Υπερβόρειων Παρθένων, τις οποίες η ελληνική μυθολογία υποβίβασε σε ιέρειες της Άρτεμης.
Η εικόνα της Δ. άλλαξε ριζικά στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ., με την εγκατάσταση των Ιώνων στο Αιγαίο. Μαζί με τους Ίωνες θα πρέπει να μεταφέρθηκε, από τη Μικρά Ασία, και η λατρεία του Απόλλωνα, του οποίου η μορφή κυριάρχησε στις γυναικείες θεότητες του νησιού και μετέβαλε τη Δήλο σε λατρευτικό κέντρο τεράστιας σημασίας. Έκφραση αυτής της αλλαγής αλλά και των αγώνων που έγιναν για την επικράτηση της απολλώνιας λατρείας πρέπει να αποτελούν τα γεγονότα που αναφέρονται στον λατρευτικό μύθο του Απόλλωνα της Δήλου, σχετικά με τη ζηλοτυπία της Ήρας για τη Λητώ, τη μητέρα του θεού και της Άρτεμης.
Κατά την κυρίαρχη εκδοχή αυτού του μύθου, όπως δίνεται στο πρώτο μέρος του ομηρικού Ύμνου στον Απόλλωνα (περίπου 700 π.Χ.), η Δ., που πλανιόταν στα κύματα, ήταν ο μόνος τόπος που δέχτηκε –όταν όλοι την έδιωχναν επειδή φοβούνταν τη ζήλια της Ήρας– την κυριευμένη από τους πόνους του τοκετού και κυνηγημένη από την Ήρα, Λητώ, για να γεννήσει εκεί. Σε αντάλλαγμα, η Λητώ είχε υποσχεθεί στη Δήλο ότι ο θεός που θα γεννιόταν από την ένωσή της με τον Δία δεν θα περιφρονούσε την άγονη γη του νησιού.
Μόλις η Λητώ, με τη βοήθεια της Ειλειθυίας και όλων των θεών που είχαν συγκεντρωθεί εκεί, εκτός από την Ήρα φυσικά, έφερε στον κόσμο τον Απόλλωνα, τα πάντα στη Δήλο πλημμύρισαν χρυσό φως και o τόπος γέμισε λουλούδια.
Άλλες εκδοχές του μύθου αναφέρουν πως o ίδιος ο Δίας παρακολούθησε τη γέννηση του Απόλλωνα από την κορυφή του Κύνθου και ότι τα πρώτα δώρα στον Φοίβο τα έφεραν νέοι και νέες από τον τόπο της ευλάβειας και της ευδαιμονίας, τη χώρα των Υπερβορείων, όπου έμενε o Απόλλωνας τους χειμερινούς μήνες.
Η λατρεία του Απόλλωνα
H λατρεία του Απόλλωνα, «του γνησιότερου δημιουργήματος του ελληνικού πνεύματος» (Βιλαμόβιτς), κυριάρχησε στη Δήλο από τους ιστορικούς χρόνους, παραμερίζοντας όλες τις άλλες λατρείες. H μορφή του εδώ ήταν διαφορετική από τη δελφική, παρά τα κοινά χαρακτηριστικά. Και στα δύο ιερά ήταν θεός της μουσικής και του φωτός!
Ενώ όμως στη Δήλο γιορταζόταν με χορούς και ύμνους και τιμούσαν κυρίως τη γέννησή του, στους Δελφούς ο θεός ήταν αυστηρός και υπέβαλλε τον άνθρωπο σε πολλές δοκιμασίες. Στη Δήλο, παρότι αναφέρεται η ύπαρξη μαντείου, δεν φαίνεται να αναπτύχθηκε αυτή η πλευρά της προσωπικότητας του θεού, ενώ στους Δελφούς ήταν ο θεός που φανέρωνε με σημάδια (σήμαινε) τη θέληση του πατέρα του Δία, και με τη βοήθειά του οι άνθρωποι αποκτούσαν πολιτισμένη και ανώτερη ζωή.
Με την εγκαθίδρυση της λατρείας του Φοίβου, η Δήλος έγινε σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο. Με τον καιρό και με τις αλλαγές της ιστορικής πορείας των ελληνικών πόλεων, η σημασία και o πληθυσμός του νησιού μεγάλωναν, ενώ οι Ίωνες του Αιγαίου και των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας συγκεντρώνονταν εκεί μία φορά τον χρόνο για τα Δήλια, γιορτές προς τιμήν του θεού.
Ενώ όμως στη Δήλο γιορταζόταν με χορούς και ύμνους και τιμούσαν κυρίως τη γέννησή του, στους Δελφούς ο θεός ήταν αυστηρός και υπέβαλλε τον άνθρωπο σε πολλές δοκιμασίες. Στη Δήλο, παρότι αναφέρεται η ύπαρξη μαντείου, δεν φαίνεται να αναπτύχθηκε αυτή η πλευρά της προσωπικότητας του θεού, ενώ στους Δελφούς ήταν ο θεός που φανέρωνε με σημάδια (σήμαινε) τη θέληση του πατέρα του Δία, και με τη βοήθειά του οι άνθρωποι αποκτούσαν πολιτισμένη και ανώτερη ζωή.
Με την εγκαθίδρυση της λατρείας του Φοίβου, η Δήλος έγινε σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο. Με τον καιρό και με τις αλλαγές της ιστορικής πορείας των ελληνικών πόλεων, η σημασία και o πληθυσμός του νησιού μεγάλωναν, ενώ οι Ίωνες του Αιγαίου και των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας συγκεντρώνονταν εκεί μία φορά τον χρόνο για τα Δήλια, γιορτές προς τιμήν του θεού.
Το ενδιαφέρον των Αθηναίων
Αποφασιστικό στοιχείο για την εξέλιξη του δηλιακού ιερού ήταν το ενδιαφέρον των Αθηναίων από την αρχαϊκή περίοδο. Από την εποχή του Πεισίστρατου (6ος αι. π.Χ.) οι Αθηναίοι συνέδεσαν παλιές παραδόσεις τους με τη Δήλο: οι Υπερβόρειες Παρθένες πριν φτάσουν στη Δήλο πέρασαν από τις Πρασιές (Πόρτο Ράφτη) της Αττικής· ο πρώτος βασιλιάς της Αθήνας Ερυσίχθων ήταν ο πρώτος θεωρός (προσκυνητής) του ιερού νησιού κ.ά. Οι Αθηναίοι διαδέχτηκαν στην κυριαρχία της Δήλου τη Νάξο, η οποία πρέπει να είχε τα πρωτεία εκεί έως τον 6ο αι., και επικράτησαν έως το 314 π.Χ.
Χαρακτηριστικό της φήμης της Δήλου είναι πως o Δαρείος απαγόρευσε στον ναύαρχό του Δάτη να εισβάλει στο νησί κατά τους Μηδικούς πολέμους.
Το 476 π.Χ., όταν ιδρύθηκε η Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία, η Δ. ορίστηκε έδρα των συνελεύσεων και του ταμείου (το 454 π.Χ. μεταφέρθηκε στην Αθήνα) όπου συγκεντρώνονταν οι φόροι των συμμάχων.
Το 426-5 π.Χ., με τη δεύτερη κάθαρση της Δ. (η πρώτη είχε γίνει το 540 π.Χ.), τη μεταφορά δηλαδή του περιεχομένου όλων των τάφων στη γειτονική Ρήνεια, ορίστηκε η απαγόρευση να γεννιέται ή να πεθαίνει κανείς στη Δήλο, αφού o Απόλλωνας μισεί τον θάνατο και οι νεκροί μιαίνουν το ιερό του.
Το 403 π.Χ. οι Αθηναίοι απομακρύνθηκαν από τη Δήλο, επανήλθαν το 394 π.Χ., μετά τη νίκη του ναυάρχου Κόνωνα και αποσύρθηκαν πάλι το 314 π.Χ.
Από τότε έως το 166 π.Χ. που κυριάρχησαν πάλι (περίοδος της λεγόμενης Δηλιακής ανεξαρτησίας) το ιερό κατακλύστηκε από πλήθος κτίρια, αγάλματα και άλλες δωρεές των ισχυρών. Την περιουσία του ιερού διαχειρίζονταν οι Ιεροποιοί.
Από το 166 π.Χ. έως το τέλος του αρχαίου κόσμου κυριάρχησαν στη Δήλο οι Αθηναίοι, οι οποίοι εκδίωξαν τους κατοίκους για να εγκαταστήσουν Αθηναίους κληρούχους.
Οι Ρωμαίοι αργότερα, για να πλήξουν τη Ρόδο, ανακήρυξαν τη Δήλο ελεύθερο λιμάνι· τότε εγκαταστάθηκαν εκεί πολλοί ξένοι μεταφέροντας μαζί και τις λατρείες των θεών τους. Ύστερα από δύο φοβερές εχθρικές επιθέσεις (88 και 69 π.Χ.) η ζωή στη Δήλο άρχισε να φθίνει και ο συνοικισμός της να περιορίζεται, για να εγκαταλειφθεί εντελώς στα τέλη του 5ου αι. μ.Χ. Από τότε έρημη, η Δήλος χρησίμευσε μόνο ως βοσκότοπος.
Από την Αναγέννηση και μετά την επισκέφθηκαν διάφοροι περιηγητές αναζητώντας ίχνη της αρχαιότητας.
Χαρακτηριστικό της φήμης της Δήλου είναι πως o Δαρείος απαγόρευσε στον ναύαρχό του Δάτη να εισβάλει στο νησί κατά τους Μηδικούς πολέμους.
Το 476 π.Χ., όταν ιδρύθηκε η Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία, η Δ. ορίστηκε έδρα των συνελεύσεων και του ταμείου (το 454 π.Χ. μεταφέρθηκε στην Αθήνα) όπου συγκεντρώνονταν οι φόροι των συμμάχων.
Το 426-5 π.Χ., με τη δεύτερη κάθαρση της Δ. (η πρώτη είχε γίνει το 540 π.Χ.), τη μεταφορά δηλαδή του περιεχομένου όλων των τάφων στη γειτονική Ρήνεια, ορίστηκε η απαγόρευση να γεννιέται ή να πεθαίνει κανείς στη Δήλο, αφού o Απόλλωνας μισεί τον θάνατο και οι νεκροί μιαίνουν το ιερό του.
Το 403 π.Χ. οι Αθηναίοι απομακρύνθηκαν από τη Δήλο, επανήλθαν το 394 π.Χ., μετά τη νίκη του ναυάρχου Κόνωνα και αποσύρθηκαν πάλι το 314 π.Χ.
Από τότε έως το 166 π.Χ. που κυριάρχησαν πάλι (περίοδος της λεγόμενης Δηλιακής ανεξαρτησίας) το ιερό κατακλύστηκε από πλήθος κτίρια, αγάλματα και άλλες δωρεές των ισχυρών. Την περιουσία του ιερού διαχειρίζονταν οι Ιεροποιοί.
Από το 166 π.Χ. έως το τέλος του αρχαίου κόσμου κυριάρχησαν στη Δήλο οι Αθηναίοι, οι οποίοι εκδίωξαν τους κατοίκους για να εγκαταστήσουν Αθηναίους κληρούχους.
Οι Ρωμαίοι αργότερα, για να πλήξουν τη Ρόδο, ανακήρυξαν τη Δήλο ελεύθερο λιμάνι· τότε εγκαταστάθηκαν εκεί πολλοί ξένοι μεταφέροντας μαζί και τις λατρείες των θεών τους. Ύστερα από δύο φοβερές εχθρικές επιθέσεις (88 και 69 π.Χ.) η ζωή στη Δήλο άρχισε να φθίνει και ο συνοικισμός της να περιορίζεται, για να εγκαταλειφθεί εντελώς στα τέλη του 5ου αι. μ.Χ. Από τότε έρημη, η Δήλος χρησίμευσε μόνο ως βοσκότοπος.
Από την Αναγέννηση και μετά την επισκέφθηκαν διάφοροι περιηγητές αναζητώντας ίχνη της αρχαιότητας.
Τι αναφέρει η Αρχαιολογία
Οι ανασκαφές στη Δήλο –τις οποίες ξεκίνησε το 1873 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή– αποκάλυψαν τα σπουδαιότερα σημεία του ιερού του Απόλλωνα και της αρχαίας πόλης. Όλα αυτά τα ερείπια, οι νεκροί δρόμοι, τα ερειπωμένα σπίτια με τις αυλές που διακοσμούνται με λαμπρά μωσαϊκά, διασώζονται στην αρχική τους θέση ακόμα και σήμερα. Πέρα από την ειδική καλλιτεχνική αξία τους, προσφέρουν άμεση και χαρακτηριστική αίσθηση της καθημερινής ζωής σε έναν χώρο όπου αναπτύχθηκε για τόσους αιώνες μια εξαιρετικά ποικιλόμορφη και πλούσια δραστηριότητα.
To ιερό του Απόλλωνα και τα δημόσια κτίρια που το περιστοιχίζουν βρίσκονται στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού. Το τέμενος του Απόλλωνα βρίσκεται στη θέση αμέσως μετά το λιμάνι. Μετά τα προπύλαια του ιερού (2ος αι. π.Χ.) και την Αγορά των Κομπεταλιαστών (Ιταλών εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί στη Δ.) βρίσκεται ο Οίκος των Ναξίων (560 π.Χ.) και ανατολικότερα το κτίριο Γ, μία από τις πιο καλοδιατηρημένες κατασκευές του νησιού.
Η Ιερά οδός, πλαισιωμένη από αναθηματικές βάσεις, οδηγεί εμπρός στους τρεις ναούς του Απόλλωνα. Γύρω από τον έναν, τον πώρινο, είναι χτισμένοι σε ημικύκλιο πέντε θησαυροί, ένας αρχαϊκός και τέσσερις κλασικοί.
To ιερό του Απόλλωνα και τα δημόσια κτίρια που το περιστοιχίζουν βρίσκονται στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού. Το τέμενος του Απόλλωνα βρίσκεται στη θέση αμέσως μετά το λιμάνι. Μετά τα προπύλαια του ιερού (2ος αι. π.Χ.) και την Αγορά των Κομπεταλιαστών (Ιταλών εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί στη Δ.) βρίσκεται ο Οίκος των Ναξίων (560 π.Χ.) και ανατολικότερα το κτίριο Γ, μία από τις πιο καλοδιατηρημένες κατασκευές του νησιού.
Η Ιερά οδός, πλαισιωμένη από αναθηματικές βάσεις, οδηγεί εμπρός στους τρεις ναούς του Απόλλωνα. Γύρω από τον έναν, τον πώρινο, είναι χτισμένοι σε ημικύκλιο πέντε θησαυροί, ένας αρχαϊκός και τέσσερις κλασικοί.
Και οι τάφοι τής Όπιδας και της Άργης, όπως και των Υπερβόρειων Παρθένων;
Στην ανατολική πλευρά του περιβόλου του ιερού υπάρχει το Πρυτανείο (αρχές 5ου αι. π.Χ.). Τη βόρεια πλευρά του ιερού διασχίζει η Στοά του βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονου (τέλη 3ου αι. π.Χ.), μπροστά από την οποία βρίσκεται η Θήκη, τάφος της Όπιδας και της Άργης, των δύο Υπερβόρειων Παρθένων που παραστάθηκαν στη γέννηση του Απόλλωνα· ο τάφος των δύο άλλων Υπερβόρειων Παρθένων, της Λαοδίκης και της Υπερύμης, βρίσκεται στο Σήμα, στη δυτική πλευρά του τεμένους, η οποία, όπως και η νότια, κλείνει με τη Στοά των Ναξίων.
Κοντά στους ναούς του Απόλλωνα βρίσκεται το Αρτεμίσιο, ναός του 7ου αι. π.Χ., σε έναν χώρο που ήταν λατρευτικός από τη 2η χιλιετία π.Χ., όπως πιστοποιούν πολλά μυκηναϊκά αναθηματικά ευρήματα. Επάνω στον αρχαϊκό ναό κατασκευάστηκε άλλος κατά την ελληνιστική περίοδο.
Βόρεια του Αρτεμισίου βρίσκονται το Εκκλησιαστήριο και το Θεσμοφόριο. Βόρεια του τεμένους του Απόλλωνα βρίσκονται η συνοικία της Λίμνης, ναός αφιερωμένος στους 12 θεούς, το ιερό της Λητούς και η περίφημη Λεωφόρος των λεόντων. Πρόκειται για σπουδαία δείγματα της αρχαϊκής τέχνης της Νάξου, μοναδικά στον ελληνικό χώρο.
Στη συνοικία του θεάτρου, ΝΑ, έχουν αποκαλυφθεί πολλές κατοικίες με ωραία μωσαϊκά. Στα Ν προβάλλει η συνοικία του ποταμού Ινωπού και η Ταράτσα των Ξένων θεών με το Ηραίο, τον μοναδικό ναό ελληνικής θεότητας στην περιοχή (!). Μια σκάλα, νοτιότερα, οδηγεί στην κορυφή του Κύνθου και στο Άντρο, όπου κατά τα ελληνιστικά χρόνια χτίστηκε ένα ιερό του Απόλλωνα. Στην κορυφή του λόφου υπάρχει το Κύνθιο, ένα από τα ιερότερα σημεία της Δήλου
Κοντά στους ναούς του Απόλλωνα βρίσκεται το Αρτεμίσιο, ναός του 7ου αι. π.Χ., σε έναν χώρο που ήταν λατρευτικός από τη 2η χιλιετία π.Χ., όπως πιστοποιούν πολλά μυκηναϊκά αναθηματικά ευρήματα. Επάνω στον αρχαϊκό ναό κατασκευάστηκε άλλος κατά την ελληνιστική περίοδο.
Βόρεια του Αρτεμισίου βρίσκονται το Εκκλησιαστήριο και το Θεσμοφόριο. Βόρεια του τεμένους του Απόλλωνα βρίσκονται η συνοικία της Λίμνης, ναός αφιερωμένος στους 12 θεούς, το ιερό της Λητούς και η περίφημη Λεωφόρος των λεόντων. Πρόκειται για σπουδαία δείγματα της αρχαϊκής τέχνης της Νάξου, μοναδικά στον ελληνικό χώρο.
Στη συνοικία του θεάτρου, ΝΑ, έχουν αποκαλυφθεί πολλές κατοικίες με ωραία μωσαϊκά. Στα Ν προβάλλει η συνοικία του ποταμού Ινωπού και η Ταράτσα των Ξένων θεών με το Ηραίο, τον μοναδικό ναό ελληνικής θεότητας στην περιοχή (!). Μια σκάλα, νοτιότερα, οδηγεί στην κορυφή του Κύνθου και στο Άντρο, όπου κατά τα ελληνιστικά χρόνια χτίστηκε ένα ιερό του Απόλλωνα. Στην κορυφή του λόφου υπάρχει το Κύνθιο, ένα από τα ιερότερα σημεία της Δήλου
Ο όρος «δήλοι» και η Παλαιά Διαθήκη
Ας δούμε τώρα τι αναφέρει το Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας των Εκδόσεων «Πάπυρος» για τη Δήλο:
δήλος
-η, -ον (AM δῆλος, -η, -ον· Α και δῆλος, -ον και δέελος, -ον)· 1. φανερός στα μάτια, ορατός· 2. φανερός στον νου, σαφής, κατανοητός· || (αρχ.) 1. είμαι φανερός ή είναι φανερό ότι («δῆλος δὲ καὶ νῡν ἐστιν ἀλγεινῶς φέρων»· φαίνεται ότι υποφέρει, Σοφ.)· 2. (φρ.) α) «δῆλον ποιῶ»· δείχνω καθαρά, κάνω σαφώς γνωστό· β) (το ουδ.) δῆλον (ενν. ἐστι)· είναι προφανές, φανερό, δηλαδή· γ) «δῆλον ὅτι»· είναι φανερό ότι· δ) «δῆλα δή»· είναι φανερά, δεν δέχονται αμφισβήτηση· 4. (το αρσ. στον πληθ.) δήλοι, οι· (Urim) ψήφοι ή αγαλμάτια ή γράμματα από πολύτιμους λίθους, με τα οποία οι Εβραίοι μάντευαν («καὶ ἐπηρώτησε Σαοὺλ διὰ κυρίου, καὶ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ Κύριος ἐν τοῑς ἐνυπνίοις καὶ ἐν τοῑς δήλοις καὶ ἐν τοῑς προφήταις», ΠΔ).
[ΕΤΥΜΟΛ. Με βάση τις γλώσσες του Ησυχίου «δίαλον· φανερόν» και «διάλας· τας δήλας και φανεράς» (όπου δια- διαλεκτική μορφή τού δεα-) υποστηρίχθηκε ότι δήλος < *δέαλος, ρηματικό επίθετο τού δέατο «φαινόταν», πρτ. τού άχρηστου ενεστ. δέαμαι (< *dey-∂2- «λάμπω»). Ο τ. δέελος σχηματίστηκε με επίθημα -ελο (πρβλ. ίκελος).
ΣΥΝΘ. (Β' συνθετικό) άδηλος, αυτόδηλος, διάδηλος, έκδηλος, ένδηλος, κατάδηλος, πασίδηλος, πρόδηλος· (αρχ.) ανάδηλος, αΐδηλος, ανεπίδηλος, αρίδηλος. επίδηλος, ερίδηλος, περίδηλος, αμφίδηλος, σύνδηλος, ασύνδηλος, μεγαλόδηλος, υπόδηλος, εύδηλος· (νεοελλ.) πάνδηλος].
-η, -ον (AM δῆλος, -η, -ον· Α και δῆλος, -ον και δέελος, -ον)· 1. φανερός στα μάτια, ορατός· 2. φανερός στον νου, σαφής, κατανοητός· || (αρχ.) 1. είμαι φανερός ή είναι φανερό ότι («δῆλος δὲ καὶ νῡν ἐστιν ἀλγεινῶς φέρων»· φαίνεται ότι υποφέρει, Σοφ.)· 2. (φρ.) α) «δῆλον ποιῶ»· δείχνω καθαρά, κάνω σαφώς γνωστό· β) (το ουδ.) δῆλον (ενν. ἐστι)· είναι προφανές, φανερό, δηλαδή· γ) «δῆλον ὅτι»· είναι φανερό ότι· δ) «δῆλα δή»· είναι φανερά, δεν δέχονται αμφισβήτηση· 4. (το αρσ. στον πληθ.) δήλοι, οι· (Urim) ψήφοι ή αγαλμάτια ή γράμματα από πολύτιμους λίθους, με τα οποία οι Εβραίοι μάντευαν («καὶ ἐπηρώτησε Σαοὺλ διὰ κυρίου, καὶ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ Κύριος ἐν τοῑς ἐνυπνίοις καὶ ἐν τοῑς δήλοις καὶ ἐν τοῑς προφήταις», ΠΔ).
[ΕΤΥΜΟΛ. Με βάση τις γλώσσες του Ησυχίου «δίαλον· φανερόν» και «διάλας· τας δήλας και φανεράς» (όπου δια- διαλεκτική μορφή τού δεα-) υποστηρίχθηκε ότι δήλος < *δέαλος, ρηματικό επίθετο τού δέατο «φαινόταν», πρτ. τού άχρηστου ενεστ. δέαμαι (< *dey-∂2- «λάμπω»). Ο τ. δέελος σχηματίστηκε με επίθημα -ελο (πρβλ. ίκελος).
ΣΥΝΘ. (Β' συνθετικό) άδηλος, αυτόδηλος, διάδηλος, έκδηλος, ένδηλος, κατάδηλος, πασίδηλος, πρόδηλος· (αρχ.) ανάδηλος, αΐδηλος, ανεπίδηλος, αρίδηλος. επίδηλος, ερίδηλος, περίδηλος, αμφίδηλος, σύνδηλος, ασύνδηλος, μεγαλόδηλος, υπόδηλος, εύδηλος· (νεοελλ.) πάνδηλος].
ΠΗΓΕΣ:
α) Ιστορικό και Δημοσιογραφικό Αρχείο του γράφοντος
β) Εγκυκλοπαίθδεια «Δομή»
γ) Πάπυρος, Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας.
β) Εγκυκλοπαίθδεια «Δομή»
γ) Πάπυρος, Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας.
Δήλος, το ιερό νησί της Αρχαίος Ελλάδος
Οι κάτοικοι της Δήλου έκτισαν (γύρω στο 2.500 π.Χ.) τις ελλειψοειδείς καλύβες τους στην κορυφή του Κύνθου (113 μ. ύψος), από όπου, στις ταραγμένες και ανασφαλείς εκείνες εποχές, μπορούσαν εύκολα να εποπτεύουν και να ελέγχουν τη μικρή κοιλάδα και τη θάλασσα ολόγυρα.
Οι Μυκηναίοι, που ήλθαν γύρω στα τέλη του 15ου αιώνα π.Χ., έχοντας ήδη εδραιώσει την κυριαρχία τους στο Αιγαίο, αισθάνθηκαν αρκετά ασφαλείς ώστε να εγκατασταθούν στην μικρή κοιλάδα πλάι στη θάλασσα.
Έλληνες απ’ όλο τον τότε ελληνικό κόσμο συγκεντρώνονταν στο νησί για να λατρέψουν τον θεό του φωτός Απόλλωνα και την δίδυμη αδελφή του Άρτεμη, θεά της Σελήνης.
Η Νάξος και κατόπιν η Πάρος προσπάθησαν να επιβληθούν εκμεταλλευόμενες την αίγλη του Ιερού. Αλλά η πόλη που κυριάρχησε τελικά ήταν η μακρινή Αθήνα, αιτιολογώντας την παρουσία της με διάφορους μύθους.
Την περίοδο της τυραννίας του Πεισίστρατου (540-528 π.Χ.) ή των γιών του οικοδομείται ο Πώρινος Ναός του Απόλλωνα στον οποίο στεγάζεται ένα υπερφυσικού μεγέθους άγαλμα του θεού.
Έδρα της συμμαχίας ήταν η Δήλος. Εκεί φυλασσόταν το τεράστιο ποσό των εισφορών των συμμαχικών πόλεων και εκεί γίνονταν οι συναντήσεις των αντιπροσώπων.
Πολύ σύντομα η Δηλιακή Συμμαχία εξελίσσεται σε Αθηναϊκή ηγεμονία και οι ξύμμαχοι γίνονται υπήκοοι των Αθηναίων.
Τα χρήματα του κοινού ταμείου μεταφέρθηκαν το 454 π.Χ. στην Ακρόπολη των Αθηνών, δήθεν για λόγους ασφαλείας, στην πραγματικότητα όμως για να χρηματοδοτήσουν το φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή.
Το 476 π.Χ. άρχισε να οικοδομείται ο δεύτερος ναός του Απόλλωνα, ο Μέγας Ναός, ή Ναός των Δηλίων.
Η οικοδόμησή του διακόπηκε μετά την μεταφορά του ταμείου στην Αθήνα, συνεχίστηκε την περίοδο της Δηλιακής ανεξαρτησίας (314-166 π.Χ.), αλλά ποτέ δεν ολοκληρώθηκε.
Άνοιξαν όλους τους τάφους που υπήρχαν στο νησί και μετέφεραν τα οστά και τα κτερίσματα στη Ρήνεια, όπου τα έθαψαν σ’ ένα κοινό λάκκο.
Παράλληλα αποφάσισαν να μην γεννιέται και να μην πεθαίνει κανείς πια στη Δήλο, αλλά να μεταφέρονται οι επίτοκοι και οι βαριά άρρωστοι στη Ρήνεια.
Από τότε κανείς δεν γεννήθηκε, κανείς δεν πέθανε και κανείς δεν τάφηκε στο Ιερό νησί, οι δε Δήλιοι, όπως επεδίωκαν οι Αθηναίοι, έγιναν απάτριδες.
Το 422 π.Χ. ολοκλήρωσαν την «κάθαρση» εξορίζοντας όλο τον ντόπιο πληθυσμό.
Αμέσως μετά την κάθαρση, παρά το γεγονός ότι ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση, οι Αθηναίοι αρχίζουν, από τύψεις ή από φόβο, το εξαιρετικά δαπανηρό έργο της οικοδόμησης ενός ακόμη ναού του Απόλλωνα από λευκό πεντελικό μάρμαρο και καθιερώνουν τα Δήλια, γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα κάθε πέντε χρόνια.
Ο Αντίγονος και ο γιος του Δημήτριος ο Πολιορκητής ίδρυσαν το Κοινόν των Νησιωτών με θρησκευτικό κέντρο τη Δήλο, η οποία κηρύχτηκε ελεύθερη και ανεξάρτητη (314 – 166 π.Χ.).
Την εποχή της ανεξαρτησίας οι ηγεμόνες των ελληνιστικών κρατών συναγωνίζονται στην επιδεικτική οικοδόμηση λαμπρών κτηρίων στο ιερό νησί.
Όλη η περιοχή του Ιερού ήταν γεμάτη με εκατοντάδες μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα, δαπανηρά αναθήματα πόλεων ή πλούσιων ιδιωτών, από τα οποία σώθηκαν μονάχα τα ενεπίγραφα βάθρα.
Με την ήττα των Μακεδόνων από τους Ρωμαίους (Πύδνα, 168 π.Χ.) τελειώνει και η περίοδος της ανεξαρτησίας της Δήλου. Το 166 π.Χ. οι Ρωμαίοι την παραχωρούν ξανά στους Αθηναίους, οι οποίοι εξορίζουν και πάλι τους Δήλιους, και εγκαθιστούν στο νησί Αθηναίους εποίκους.
Παράλληλα οι Ρωμαίοι, που ρυθμίζουν πλέον τις τύχες της Μεσογείου, ανακήρυξαν τη Δήλο ελεύθερο λιμάνι με στόχο να εξοντώσουν οικονομικά την αντίπαλο τους Ρόδο.
Η απαλλαγή από τους φόρους, η ατέλεια, αλλά και η εξαιρετική γεωγραφική της θέση και η καταστροφή της Κορίνθου (146 π.Χ.), σημαντικότατου μέχρι τότε εμπορικού κέντρου, είχαν σαν αποτέλεσμα να συγκεντρωθεί εκεί όλο το διαμετακομιστικό εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Βορά και Νότου.
Η ισχυρή Ρόδος καταστράφηκε οικονομικά, ενώ το μικρό νησί έγινε πολύ σύντομα το maximum emporium totius orbis terrarum (Festus), δηλαδή το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της οικουμένης.
Στις πολύβουες προκυμαίες πλοία απ’ όλη τη Μεσόγειο φόρτωναν και ξεφόρτωναν διαρκώς τόνους εμπορευμάτων και χιλιάδες σκλάβους.
Φυσικό επακόλουθο ήταν η απότομη αύξηση του πληθυσμού και μια έντονη οικοδομική δραστηριότητα.
Φυσικό επακόλουθο ήταν η απότομη αύξηση του πληθυσμού και μια έντονη οικοδομική δραστηριότητα.
Μέσα σε λίγες δεκαετίες δημιουργήθηκε μια Πόλη στις πλαγιές των έξι χαμηλών λόφων που περιβάλλουν την κοιλάδα του Ιερού.
Αποτέλεσμα της γρήγορης αυτής ανάπτυξης ήταν η άναρχη οικοδόμηση, χωρίς πολεοδομικό σχέδιο, και χωρίς κανονικό ρυμοτομικό σύστημα, πράγμα που είναι περισσότερο φανερό στη “Συνοικία του Θεάτρου”, την παλιότερη και την πιο ακριβή συνοικία της πόλης.
Ο πλούτος που συγκεντρώθηκε στο νησί και οι φιλικές σχέσεις των Δηλίων με τη Ρώμη ήταν η κύρια αιτία της καταστροφής της Δήλου.
Το νησί καταστράφηκε και λεηλατήθηκε δυο φορές: το 88 π.Χ. από τον βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη, που ήταν σε πόλεμο με τους Ρωμαίους, και το 69 π.Χ. από τους πειρατές του Αθηνόδωρου, συμμάχου του Μιθριδάτη.
Μετά την δεύτερη καταστροφή η πόλη σιγά-σιγά συρρικνώθηκε, εγκαταλείφθηκε και ξεχάστηκε. Ο απολογητής του χριστιανισμού Τερτυλλιανός αναφέρει τον μεταγενέστερο Σιβυλλικό χρησμό: “ακόμη και η Σάμος θα γίνει άμμος και η Δήλος άδηλος”.
Τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες υπάρχει ακόμη μια σημαντική χριστιανική κοινότητα στο νησί, όπως μαρτυρούν τα λείψανα επτά παλαιοχριστιανικών βασιλικών και το γεγονός ότι η Δήλος αναφέρεται ως έδρα επισκόπου.
Μετά τον 7ο μ.Χ. αι. όμως φαίνεται πως ερημώνεται εντελώς και γίνεται για πολλούς αιώνες καταφύγιο πειρατών.
Οι ανασκαφές, που άρχισαν το 1872 και συνεχίζονται ακόμη, έχουν αποκαλύψει το Ιερό και ένα μεγάλο μέρος της κοσμοπολίτικης ελληνιστικής πόλης.
Τα ευρήματα φυλάσσονται στο Μουσείο Δήλου και περιλαμβάνουν (ολόκληρα ή τμήματα) περίπου 30.000 αγγεία, ειδώλια, μικροαντικείμενα, 8.000 γλυπτά, 3.000 επιγραφές.
Το μεγαλύτερο μέρος των γλυπτών και ένα μικρό μέρος των αγγείων και των μικροαντικειμένων εκτίθενται στις έντεκα αίθουσες του Μουσείου Δήλου. Από το 1990 ολόκληρo το νησί έχει χαρακτηριστεί Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά και προστατεύεται από την UNESCO.
Τα τελευταία χρόνια γίνεται ένα τεράστιο έργο συντήρησης και στερέωσης των μνημείων που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό Κράτος.
Κείμενo και Πληροφορίες : Παναγιώτης Χατζηδάκης, Αρχαιολόγος
ΠηγήΚείμενo και Πληροφορίες : Παναγιώτης Χατζηδάκης, Αρχαιολόγος
- See more at: http://anekshghta.blogspot.ca/2013/04/blog-post_2866.html#sthash.IcsgeEIA.dpuf
